W instytucjach unijnych trwają prace nad uproszczeniami dla branży chemicznej i planem wsparcia jej konkurencyjności, zwłaszcza w relacjach z Chinami. Komisja Europejska w lipcu przedstawiła projekt tego typu działań i deregulacji. Niedawno Parlament Europejski przyjął pakiet „Jedna substancja, jedna ocena”, który ma z kolei usprawnić ocenę bezpieczeństwa chemicznego substancji i wzmocnić bazę wiedzy na ich temat. Jednym z założeń zmian jest wzmocnienie innowacyjności sektora.

– Jesteśmy dzisiaj takim miejscem na świecie, gdzie chemikalia są sprawdzane w bardzo drobiazgowy sposób. Nigdzie na świecie nie są tak sprawdzane. Chodzi o klimat i o to, żeby produkcja chemii odbywała się w jak najbardziej transparentny sposób, żeby nie zatruwać środowiska – mówi agencji Newseria Dariusz Joński, poseł do Parlamentu Europejskiego z Koalicji Obywatelskiej. – Natomiast z drugiej strony to nie może powodować wydłużania procesu produkcji i sprzedaży, więc apelujemy o uproszczenie tych procedur i wykorzystanie danych, które są zbierane, żeby ona była jeszcze bardziej konkurencyjna.

Na mocy nowych przepisów ma nastąpić zacieśnienie współpracy i konsolidacja prac naukowych i technicznych dotyczących chemikaliów w ramach czterech agencji unijnych. Wiedza uzyskana w wyniku ocen na podstawie jednego aktu prawnego (na przykład na temat produktów biobójczych) może zostać ponownie wykorzystana w odniesieniu do innego (np. w zabawkach). Jak podkreśliła Komisja Europejska, obywatele, przedsiębiorstwa i organy skorzystają z uproszczonego i przejrzystego dostępu do informacji dotyczących chemikaliów i większej pewności ocen.

Przepisy zakładają również powstanie wspólnej platformy danych na temat zagrożeń związanych z chemikaliami, ich właściwości fizykochemicznych, obecności w środowisku, emisji, zastosowań i zrównoważonego rozwoju. Systematycznie mają być także gromadzone dane o poziomach substancji chemicznych wykrywanych m.in. w próbkach krwi czy mleka matki. Do tego dochodzi również obowiązek zgłaszania badań nad substancjami chemicznymi. 

Pakiet legislacyjny został zatwierdzony przez Radę Unii Europejskiej 13 listopada br. i wejdzie w życie po 20 dniach od publikacji w Dzienniku Urzędowym UE. Wspólna platforma danych ma powstać w ciągu kolejnych trzech lat.

Przyjęta regulacja OSOA (One Substance One Assessment) to część szerszej inicjatywy „Chemicals Strategy for Sustainability”, czyli strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju w dziedzinie chemikaliów z 2020 roku. Ma ona nie tylko poprawić ochronę obywateli i środowiska, ale również pobudzić innowacyjność w tym sektorze gospodarki. Tym bardziej że zgodnie z przytaczanymi w strategii danymi do 2030 roku światowa produkcja chemikaliów podwoi się względem 2018 roku. To sprawia, że unijne przepisy dotyczące chemikaliów będą zyskiwać na znaczeniu.

W lipcu br. Komisja Europejska przedstawiła długo wyczekiwany przez branżę chemiczną European Chemicals Industry Action Plan, czyli plan działania na rzecz europejskiego przemysłu chemicznego, oraz pakiet Omnibus VI upraszczający przepisy dotyczące chemikaliów. Ma to być odpowiedź na pogarszającą się sytuację konkurencyjną sektora. Europejski przemysł chemiczny jest drugim co do wielkości rynkiem chemikaliów na świecie. W 2023 roku był wart ponad 850 mld euro: kraje UE wygenerowały 655 mld euro obrotów, podczas gdy reszta Starego Kontynentu – 207 mld euro. Liderem globalnego rynku były Chiny ze sprzedażą chemikaliów na poziomie 2,237 bln euro – wynika z raportu Deloitte’a „Przyszłość europejskiego przemysłu chemicznego: pozytywne perspektywy”. Udział Europy w globalnym rynku od dekady utrzymuje się na poziomie 13–14 proc., a w 2008 roku był on dwukrotnie wyższy.

– Mówiąc wprost, tę branżę trzeba uprościć i dodatkowo w nią zainwestować, tak jak to zrobiły m.in. Chiny – podkreśla Dariusz Joński. – Dwadzieścia lat temu europejska branża chemiczna była silniejsza od chińskiej mniej więcej w proporcjach 3:1. Dzisiaj to europejska goni Chiny, między innymi z uwagi na zbyt duże biurokratyczne obostrzenia, a z drugiej strony z uwagi na ceny prądu, bo bez prądu tej branży nie ma. To są dwie rzeczy, którymi musimy się zająć.

Cefic (Europejska Rada Przemysłu Chemicznego) w raporcie „Chemical Trends Report Q2 2025” wskazuje, że konkurencyjność europejskiego sektora chemicznego utrzymuje się znacznie poniżej średniej z lat 2014–2019. Wynika to ze słabnącego popytu i niekonkurencyjnych cen energii. Jest to szczególnie istotne w przypadku produktów surowcowych i petrochemicznych, gdzie Chiny mają przewagę konkurencyjną dzięki produkcji na dużą skalę i niskim kosztom produkcji.

Cefic podaje, że między styczniem a czerwcem br. produkcja w przemyśle chemicznym w krajach członkowskich UE spadła o 2,4 proc. w porównaniu do analogicznego okresu rok wcześniej. Chiny natomiast odnotowały 8-proc. wzrost. Pozostają one najważniejszym źródłem importu chemikaliów do państw członkowskich (17,1 mld euro).

– Cieszę się, że na sali plenarnej PE usłyszeliśmy między innymi o ochronie kilku gałęzi przemysłu, uproszczeniu i przyjęciu na 2026 rok programu wsparcia przedsiębiorstw, między innymi kluczowych sektorów, wśród których jest chemia. Na dobrą sprawę bez przemysłu chemicznego nie ma żadnego innego przemysłu, ani motoryzacyjnego, ani ceramicznego, ani metalowego. To jest fundament europejskiej gospodarki – mówi Dariusz Joński.

W zaproponowanym przez KE planie na rzecz przemysłu chemicznego postawiono nacisk na modernizację sektora, ze szczególnym uwzględnieniem wsparcia dla transformacji energetycznej i dekarbonizacji, tworzenia rynku dla zielonych produktów i innowacji oraz uproszczenia ram regulacyjnych, przy jednoczesnym utrzymaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa substancji. Komisja ma niezwłocznie wdrożyć plan działania na rzecz przystępnej cenowo energii poprzez stosowanie ulg podatkowych i obniżek taryf sieciowych. Planowana jest także aktualizacja wytycznych dotyczących rekompensat kosztów pośrednich w systemie EU ETS w branży. Jednym z założeń planu jest również utworzenie Sojuszu na rzecz Krytycznych Chemikaliów.

Z kolei w ramach pakietu Omnibus VI dla branży chemicznej zaproponowano m.in. zmiany w zakresie etykietowania substancji chemicznych, zgód na stosowanie określonych substancji w produktach kosmetycznych czy rejestracji produktów nawozowych. Wdrożenie proponowanych środków ma pozwolić branży zaoszczędzić co najmniej 363 mln euro rocznie.

Sześciuset osiemnastu lekarzy różnych specjalności – tylu medyków brakuje w polskim wojsku. Na jednego lekarza wojskowego przypada średnio 260–270 żołnierzy, a według standardów NATO proporcja ta powinna wynosić 1 do 100 – wynika z raportu „Przywrócić rangę, zatrzymać talenty – strategia rewitalizacji korpusu lekarzy Sił Zbrojnych RP” przygotowanego pod egidą WIM-PIB. Eksperci podkreślają, że kryzys pogłębia się przez brak perspektyw rozwoju kariery lekarzy w siłach zbrojnych, którzy często odchodzą do placówek cywilnych. Apelują więc o kompleksowe zmiany w systemie kształcenia i ścieżce kariery, które w ciągu następnych dwóch–trzech lat mogą odwrócić destrukcyjny trend.

– Zachęty do bycia lekarzem wojskowym są dzisiaj największym wyzwaniem. Jeśli porównać ofertę, jaką dzisiaj przedstawiają siły zbrojne lekarzom, z rynkiem cywilnym, to niestety wojsko tę konfrontację gruntownie, radykalnie przegrywa – podkreśla w rozmowie z agencją Newseria gen. broni prof. dr hab. n. med. Grzegorz Gielerak, dyrektor Wojskowego Instytutu Medycznego – Państwowego Instytutu Badawczego.

Raport „Przywrócić rangę, zatrzymać talenty – strategia rewitalizacji korpusu lekarzy Sił Zbrojnych RP”, przygotowany przez interdyscyplinarny zespół ekspertów pod egidą WIM-PIB, wskazuje na głęboki kryzys kadrowy w wojskowej służbie zdrowia. Eksperci odsłaniają systemową niewydolność na wielu płaszczyznach: od archaicznego modelu kształcenia, przez demotywujący system wynagrodzeń, po rozmycie odpowiedzialności między instytucjami wojskowymi i cywilnymi. Jak podkreślają, skutki tego kryzysu wykraczają daleko poza wyzwania kadrowe, tworząc poważne zagrożenie dla systemu zabezpieczenia medycznego armii.

O skali problemu świadczą m.in. dane o rzeczywistej obsadzie stanowisk lekarskich. W Siłach Zbrojnych RP na 1506 etatów przewidzianych dla oficerów-lekarzy obsadzono 888, czyli 59 proc. stanu docelowego. W ocenie ekspertów deficyt wynoszący 618 lekarzy wojskowych może znacząco ograniczyć skuteczność w działaniu na polu walki całych związków taktycznych liczących dziesiątki tysięcy żołnierzy.

– Jeżeli chcemy teraz uzupełnić skład etatowy na potrzeby Sił Zbrojnych RP w tym zakresie, a jednocześnie zagwarantować sobie, że w perspektywie kolejnych lat będziemy w stanie ten skład odbudować, to musimy zmienić nasze podejście do tej kwestii – mówi gen. Grzegorz Gielerak.

Niepokojące w tym kontekście są badania prowadzone wśród studentów Kolegium Wojskowo-Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Tylko 41 proc. z nich deklaruje zamiar kontynuowania służby wojskowej po ukończeniu studiów, 28 proc. pozostaje niezdecydowanych. Prawie co trzeci planuje więc rezygnację z kariery w armii. Co ważne, taki zamiar mają głównie studenci ostatnich roczników. Zdaniem autorów raportu może to wskazywać, że im bliżej rozpoczęcia pracy zawodowej, tym mniejsza motywacja.

– Najważniejszą rzeczą, na którą chciałbym zwrócić uwagę, jest to, że nie mamy dziś problemu ze znalezieniem chętnych do tego, aby chcieli studiować medycynę. Na przykład w Kolegium Wojskowo-Lekarskim średnio na jedno miejsce jest czterech–sześciu kandydatów – podkreśla dyrektor Wojskowego Instytutu Medycznego – Państwowego Instytutu Badawczego. – Problem wojskowej służby zdrowia rozpoczyna się w momencie, kiedy ci ludzie rozpoczynają zawodową służbę wojskową. Zwłaszcza w sytuacji, w której zrealizują już specjalizację, a zatem staną się zasobem kadrowym, który z punktu widzenia potrzeb Sił Zbrojnych RP jest najcenniejszy. W tej sytuacji większość lekarzy specjalistów, nie widząc perspektyw dalszego rozwoju zawodowego w Wojsku Polskim, opuszcza je. Siły Zbrojne RP tracą więc tych, na których w sposób szczególny powinno nam dziś zależeć.

Jak podkreśla, skalę tego zjawiska obrazuje fakt, że 71 proc. lekarzy służących w wojsku to ludzie w trakcie wykonywania specjalizacji. Czynników decydujących o odejściu ze służby jest wiele. Jednym z nich są finanse. Raport wskazuje, że lekarze wojskowi zarabiają o 4–19 proc. mniej, niż wynosi najniższe wynagrodzenie określone ustawą o minimalnych wynagrodzeniach w systemie ochrony zdrowia. To deprymujące, ale badania młodych oficerów-lekarzy wykazują, że tylko 13 proc. z nich uważa poziom wynagrodzeń za barierę systemową. Więcej osób, bo 44 proc. respondentów, wskazało na przeciążenie obowiązkami pozamedycznymi.

– Ponad 80 proc. lekarzy jako podstawowy element, który decyduje o tym, czy chcą kontynuować swoją karierę lekarską w strukturach Sił Zbrojnych RP, wskazuje możliwość rozwoju zawodowego, czy to na etapie realizacji specjalizacji medycznej, czy doskonalenia zawodowego, jeśli dotyczy to lekarzy posiadających specjalizacje. Tutaj wojsko nie wykształciło dzisiaj konkurencyjnych wobec rynku cywilnego postaw. Mimo że – jeśli uwzględnimy możliwości i zasoby, jakie posiadają kraje sojusznicze NATO – dysponujemy olbrzymimi możliwościami szkoleniowymi – mówi gen. broni prof. dr hab. n. med. Grzegorz Gielerak.

Z raportu wynika, że 38 proc. oficerów-lekarzy ocenia swoje przygotowanie do działań militarnych jako niewystarczające. Zdaniem autorów raportu jest to konsekwencja marnotrawstwa zasobów ludzkich. Wykwalifikowani lekarze specjaliści wykonują rutynowe czynności administracyjne, zamiast doskonalić umiejętności kliniczne, uczestniczyć w szkoleniach taktycznych czy odnawiać certyfikacje z zakresu medycyny pola walki.

– Jasno określona, zdefiniowana na co najmniej 25 lat ścieżka kariery lekarza wojskowego, jeśli będzie oparta na systemie kształcenia w kraju i za granicą, może daleko zdystansować ofertę rynku cywilnego. Czas, abyśmy zaczęli z tych możliwości korzystać – mówi dyrektor WIM-PIB.

Autorzy raportu opracowali propozycję zintegrowanej, 25-letniej ścieżki kariery lekarza wojskowego – od wejścia do systemu, poprzez etap szkolenia i specjalizacji oraz okres intensywnej praktyki wojskowo-medycznej, aż po objęcie stanowisk kierowniczych i rolę eksperta po osiągnięciu uprawnień emerytalnych. Zgodnie z nią pierwsze sześć–dziewięć lat powinno być poświęcone na zdobycie specjalizacji medycznej. W raporcie pojawia się rekomendacja, by na tym newralgicznym etapie kariery wdrożyć sprawdzone w armii USA mechanizmy motywacyjne, np. jednorazowy bonus finansowy w wysokości 50–70 tys. zł, powiązany z kontraktem obligującym do co najmniej sześcioletniej służby wojskowej. W przypadku wcześniejszego zakończenia służby zastosowano by klauzulę zwrotu proporcjonalnej części wypłaconego świadczenia. „Uzyskanie specjalizacji medycznej otwiera przed oficerem-lekarzem szerokie spektrum możliwości rozwoju zawodowego: zapewnia dostęp do zaawansowanych programów szkoleniowych NATO oraz umożliwia udział w międzynarodowych misjach medycznych. Wykwalifikowani specjaliści obejmują funkcje kierownicze w zespołach klinicznych, nadzorują proces kształcenia młodszej kadry oraz uczestniczą w formułowaniu doktryn zabezpieczenia medycznego sił zbrojnych” – czytamy w propozycji.

Projekt UD213, zakładający m.in. zakaz sprzedaży smakowych saszetek nikotynowych oraz innych niezdefiniowanych wyrobów nikotynowych, według opinii prawnej kancelarii Rymarz Zdort Maruta nie spełnia żadnego z wymogów konstytucyjnej proporcjonalności. Radcy prawni wskazują, że ustawodawca nie wykazał skuteczności proponowanego zakazu ani nie uzasadnił odpowiednio konieczności jego wprowadzenia. Ponadto nie uwzględnił takich aspektów jak ryzyko wzrostu szarej strefy i osłabienia kontroli nad rynkiem, który niedawno zresztą został uregulowany.

Projekt ustawy o wyrobach tytoniowych pojawił się zaledwie kilka miesięcy po wejściu w życie nowelizacji, która zgodnie z praktyką unijną uregulowała rynek saszetek – zakazała ich sprzedaży osobom poniżej 18. roku życia, sprzedaży przez internet i wprowadziła dopuszczalny poziom nikotyny nieprzekraczający 20 mg/g. Projekt ten został przyjęty po konsultacjach ze stroną społeczną i podlegał procedurze notyfikacji w Komisji Europejskiej. Radcy prawni oceniają, że nowa propozycja narusza zasadę ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

– Dlaczego najpierw w maju wprowadzamy regulacje, które kontrolują rynek, a kilka miesięcy później wprowadzamy całkowity zakaz? Czy to jest racjonalny ustawodawca? Wydaje się, że nie – podkreśla w rozmowie z agencją Newseria dr Anna Partyka-Opiela, radca prawny, partner w kancelarii Rymarz Zdort Maruta.

Według prawników analiza zakazu sprzedaży smakowych saszetek nikotynowych prowadzi do wniosku, że proponowana regulacja nie spełnia wszystkich trzech przesłanek testu proporcjonalności, wypracowanego przez Trybunał Konstytucyjny. Pierwszym jest kryterium przydatności, czyli ocena, czy zakaz jest w stanie doprowadzić do zamierzonych skutków: ochrony zdrowia publicznego i ograniczenia dostępu nieletnich. Kolejne dwa kryteria to ocena konieczności (czy zakaz jest niezbędny dla ochrony zdrowia publicznego i nie ma alternatywnych, mniej restrykcyjnych środków) i proporcjonalności sensu stricto (czy efekty są proporcjonalne względem ciężarów nakładanych na przedsiębiorców i dorosłych konsumentów).

– W mojej ocenie projekt nowej ustawy pod hasłem UD213 nie jest projektem spełniającym podstawowe kryteria proporcjonalności. Dlaczego? Po pierwsze, ustawodawca nie udowodnił w uzasadnieniu do ustawy, że smakowe saszetki nikotynowe powodują zwiększenie spożywania tychże produktów u dzieci. Zupełnie odwrotnie się dzieje i to pokazują nam doświadczenia innych krajów, że ważniejsza jest redukcja szkód właśnie poprzez wprowadzanie produktów mniej szkodliwych niż całkowite zakazy – tłumaczy dr Anna Partyka-Opiela.

Opinia prawna kancelarii wskazuje, że ustawodawca wprowadza jedynie zakaz smakowych woreczków, podczas gdy w obrocie pozostają smakowe papierosy elektroniczne oraz aromatyzowane wyroby podgrzewane. Poza tym nie przedstawiono badań dotyczących tego, czy korzystanie z saszetek przekształca się w inne wzorce konsumpcji wśród różnych grup wiekowych, które umożliwiłyby kompleksową ocenę zasadności zakazu.

– Cała regulacja jest prowadzona pod hasłem ochrony dzieci, tymczasem badania pokazują, że ta ochrona powinna się skupiać raczej na egzekucji przepisów niż na kolejnych zakazach – mówi radczyni prawna.

Jak wskazano w opinii prawnej, zgodnie z badaniem zawartym w załączniku do oceny skutków regulacji projektu UD213 57 proc. osób niepełnoletnich (13–17 lat) kupuje wyroby z nikotyną osobiście w sklepie stacjonarnym. 9,1 proc. dzieci, które miały już kontakt z wybranymi wyrobami nikotynowymi, nabyło je online. Eksperci wskazują, że realnym problemem pozostaje niewystarczające egzekwowanie obowiązujących przepisów, a nie brak kolejnych zakazów produktowych.

W dokumencie zwrócono również uwagę, że projekt przepisów opiera się na raporcie Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), jednak prawnicy wskazują, że punkt dotyczący saszetek to tylko jeden z 230 akapitów, w dodatku nie określa on ich szkodliwości jako udowodnionej, tylko jako „potencjalną”. WHO rekomenduje prowadzenie dalszych badań oraz stosowanie działań o łagodniejszym charakterze, takich jak limity nikotyny i kontrola reklamy – rozwiązania te zostały już wdrożone w Polsce w ramach majowej nowelizacji. W tym kontekście proponowany zakaz – według prawników – nie spełnia m.in. kryterium konieczności i proporcjonalności sensu stricto. WHO wskazuje także, że saszetki zawierają znacznie mniej składników i substancji toksycznych niż tradycyjne papierosy i brak dowodów, by stanowiły punkt wejścia do używania innych produktów nikotynowych.

– Doświadczenia innych krajów w zakresie redukcji szkód, jeśli chodzi o produkty nikotynowe, i regulacji nie zostały uwzględnione. Świetnym przykładem jest Szwecja, gdzie cały czas promuje się politykę redukcji szkód i która ma świetne wyniki w tym zakresie. Notuje o 41 proc. mniej zachorowań na raka płuc wśród mężczyzn niż inne kraje Unii Europejskiej właśnie przez tę politykę i promowanie mniej szkodliwych produktów nikotynowych – podkreśla dr Anna Partyka-Opiela.

Jednocześnie ustawodawca nie rozważył alternatywnych narzędzi – takich jak skuteczniejsze kontrole, kampanie edukacyjne czy dodatkowe wymogi etykietowania – które są stosowane w innych państwach i uważane za efektywne w ograniczaniu ryzyka.

– Osoby, które używają saszetek, to nie są, jak pokazują badania, dzieci, ale osoby dorosłe, które w ten sposób redukują swoje uzależnienie od tradycyjnych papierosów, więc ten argument jest łatwy do zbicia – wskazuje partner w kancelarii Rymarz Zdort Maruta.

W ocenie prawników w projekcie brakuje też uwzględnienia skutków ekonomicznych zakazów. Jednym z nich jest ryzyko rozwoju szarej strefy. Przytaczane w opinii prawnej doświadczenia Belgii i Holandii, które wprowadziły pełne zakazy, pokazują wzrost nielegalnego obrotu oraz pojawianie się produktów o skrajnie wysokiej zawartości nikotyny, wymykających się jakiejkolwiek kontroli.

– Polska jest czwartym rynkiem w UE, gdzie najlepiej się rozwija szara strefa wyrobów tytoniowych i nikotynowych. Wprowadzenie zakazu naturalnie ją zwiększy. Dzisiaj mamy regulacje, które pozwalają nam kontrolować ten rynek, a po wprowadzeniu zakazu ten rynek będzie poza kontrolą – ocenia ekspertka.

Rozwój szarego i czarnego rynku jest o tyle prosty, że smakowe saszetki nikotynowe pozostają legalne w wielu krajach Unii Europejskiej. Konsumenci mogą więc je kupować podczas podróży zagranicznych lub zamawiać przez internet z zagranicznych sklepów.

Autorzy opinii przypominają, że projekt powstaje w momencie, gdy na poziomie Unii Europejskiej trwają prace nad nową dyrektywą tytoniową, która ma kompleksowo uregulować produkty nikotynowe na unijnym rynku. Wprowadzanie krajowych zakazów przed ustaleniem wspólnych standardów grozi niespójnością regulacyjną i obciążeniem przedsiębiorców kosztami kolejnych zmian. Dlatego też w opinii prawnej znalazła się rekomendacja koordynacji działań krajowych z pracami Komisji Europejskiej. Jako inne propozycje działań, które mogą spełnić cele ustawodawcy przy zachowaniu zgodności z zasadą proporcjonalności, prawnicy wymienili również wznowienie kompleksowych badań dotyczących spożycia tytoniu i nikotyny, opracowanie na ich podstawie kompleksowej i przewidywalnej polityki zdrowotnej, która ograniczy chaos legislacyjny, oraz priorytetowe traktowanie skutecznego egzekwowania istniejącego zakazu sprzedaży nieletnim, np. przez intensyfikację kontroli sklepów stacjonarnych i zaostrzenie odpowiedzialności sprzedawców. Rekomendacje obejmują także m.in. wypracowanie wytycznych dotyczących etykietowania i przekazywania informacji o wyrobach nikotynowych zgodnie z rekomendacjami WHO i praktyką krajów rozwiniętych.

Polski rynek telemetrii dynamicznie rośnie. Liczba kart służących do komunikacji między maszynami (M2M) zwiększyła się w 2024 roku do 10 mln, co oznacza blisko 29-proc. wzrost w ciągu roku. Coraz więcej firm wdraża rozwiązania oparte na automatycznym przesyle danych, wspierających m.in. produkcję i transport. Komunikacja M2M usprawnia również energetykę, usługi miejskie, monitoring oraz medycynę. Orange Polska w swojej sieci ma już blisko 5 mln kart M2M.

– Telemetria przeszła olbrzymią ewolucję, od prostych, analogowych sygnałów radiowych aż po systemy cyfrowe, z wykorzystaniem sieci komórkowej, sieci 2G, 3G, 4G, 5G, LoRa czy komunikacji satelitarnej. Dzisiaj telemetria stanowi podstawowy filar Internetu Rzeczy (IoT), dzięki któremu urządzenia mogą przesyłać między sobą dane w czasie rzeczywistym – tłumaczy w rozmowie z agencją Newseria Radosław Skoczylas, corporate sales manager, M2M/IoT w Orange Polska.

Komunikacja machine-to-machine (M2M) odnosi się do bezpośredniej wymiany informacji między urządzeniami przy wykorzystaniu łączności przewodowej, bezprzewodowej lub hybrydowej. Dzięki M2M maszyny mogą działać autonomicznie, analizować dane w czasie rzeczywistym i bez udziału człowieka. Rosnące wykorzystanie tej technologii wynika z faktu, że coraz więcej procesów – od odczytów liczników, przez zarządzanie produkcją, po monitoring czy zarządzanie flotą pojazdów – wymaga nieprzerwanego, automatycznego gromadzenia i przetwarzania danych. Telemetria zastępuje ręczne odczyty, optymalizuje wykorzystanie zasobów, umożliwia przewidywanie awarii i szybsze wykrywanie nieprawidłowości.

– Telemetria towarzyszy nam na każdym kroku naszego życia, począwszy od naszego domu, gdzie wykorzystujemy ją w systemach alarmowych, w systemach do monitorowania pieców, pomp ciepła, fotowoltaiki. W mediach mamy zdalny odczyt gazu, prądu czy wody. W samochodzie wykorzystujemy ją do GPS-ów, w urządzeniach pokładowych do e-TOLL czy do modemów 5G służących do utworzenia lokalnego hotspota. Gdybyśmy chcieli wypożyczyć hulajnogę, skuter miejski czy rower miejski, również tam jest wykorzystywana telemetria – wymienia Radosław Skoczylas.

Telemetria zasila dziś większość usług funkcjonujących w tle, m.in. lokalizatory GPS, dynamiczne systemy transportowe, paczkomaty czy inteligentne urządzenia domowe. W firmach technologia ta odpowiada zarówno za zarządzanie budynkami, jak i optymalizację procesów produkcyjnych. Odpowiednie systemy wspierają kontrolę ogrzewania, klimatyzacji i oświetlenia, a czujniki Internetu Rzeczy (IoT) pozwalają przewidywać awarie i ograniczać koszty utrzymania maszyn.

– Monitorujemy na przykład pracę linii produkcyjnych i ich poszczególne elementy. Jeżeli mamy czujnik założony na silniku, to wiemy, kiedy resurs tego silnika się skończy i możemy temu przeciwdziałać, w odpowiednim czasie wymienić łożysko, aby uniknąć długich przestojów na linii produkcyjnej – tłumaczy ekspert Orange Polska.

Automatyzacja procesów przekłada się nie tylko na oszczędność czasu i redukcję kosztów, lecz także na niższe zużycie energii i mniejszy ślad węglowy. Dlatego rozwiązania M2M wdrażają nie tylko przedsiębiorstwa przemysłowe, ale też sektor energetyczny, transport i logistyka oraz administracja.

– Telemetria jest kluczowym elementem rozwoju przemysłu, transportu i logistyki oraz inteligentnych miast – przekonuje Radosław Skoczylas. – Stała się strategicznym elementem przemysłu 4.0, dzięki czemu pozwala budować przewagę konkurencyjną z wykorzystaniem danych, optymalizacji, automatyzacji czy efektywności energetycznej.

Według danych UKE na koniec 2024 roku w Polsce aktywnych było 10 mln kart SIM M2M. To wzrost o blisko 29 proc. rok do roku. W 2016 roku było ich zaledwie 2,2 mln. W sieci Orange działa blisko połowa z tych kart.

– Obecnie mamy 5 mln kart SIM telemetrycznych od Orange działających w sieci. Sprzedaż pierwszego miliona kart SIM zajęła nam kilka lat, a ostatni milion pozyskaliśmy w rok, więc tu też widać, w jakim tempie ta technologia się rozwija – podkreśla ekspert.

Najwięcej kart M2M od Orange działa dziś w energetyce, transporcie, branży security i terminalach płatniczych. Wykorzystują je nawet ornitolodzy, badając szlaki migracyjne ptaków.

– Telemetrię wykorzystujemy również w medycynie, gdzie można pacjenta wyposażyć w e-holter, wypisując go ze szpitala, dzięki czemu jest on pod ciągłym monitoringiem i jeżeli cokolwiek niepokojącego by się działo, można mu udzielić pierwszej pomocy i uratować życie – mówi Radosław Skoczylas.

Dynamicznie się rozwija również segment prywatnych sieci kampusowych 5G, które umożliwiają obsługę dużej liczby urządzeń IoT na ograniczonej powierzchni, zapewniając wysoką stabilność transmisji. Rozwiązania te wykorzystywane są w centrach logistycznych, zakładach produkcyjnych, portach czy podczas dużych wydarzeń sportowych i kulturalnych.

– Na 1 km² możemy obsłużyć nawet do miliona urządzeń IoT, przy wykorzystaniu sieci kampusowej 5G. Na przykład na stadionie, gdzie mamy event sportowy, jest 40–50 tys. ludzi i publiczne zasoby są wysycone, a komunikacja jest bardzo utrudniona. Mając tam prywatny kampus 5G, możemy zagwarantować niezawodną komunikację i łączność dla służb technicznych, serwisowych, medycznych i porządkowych – tłumaczy ekspert Orange.

Jak wyjaśnia, rozwiązania z zakresu IoT działają też w ogólnopolskiej sieci LTE-M od Orange, czyli wydzielonej części sieci 4G służącej do przesyłania informacji między urządzeniami. Dzięki tej technologii sygnał skuteczniej dociera do miejsc o słabym zasięgu i zapewnia energooszczędny transfer danych przy wykorzystaniu usługi PSM albo eDRX. Urządzenie w sieci LTE-M potrafi „wybudzić się” na moment tylko po to, by wysłać pakiet danych, a następnie „zasnąć” ponownie. W praktyce oznacza to nawet 10 lat pracy urządzenia na tej samej baterii. Kolejnym krokiem, w opinii eksperta, będzie RedCap 5G – standard projektowany pod masowe, energooszczędne wdrożenia IoT.

– To technologia, która łączy najlepsze cechy LTE Cat-M1, czyli energooszczędność oraz 5G, czyli małe opóźnienia i dużą pojemność – zapowiada Radosław Skoczylas.

Nowe śmigłowce AW149 zmieniają sposób realizowania przez wojsko zadań, w tym desantowo-szturmowych. Piloci podkreślają, że cyfrowe środowisko pracy i zapas mocy śmigłowca otwierają przed załogami zupełnie nowe możliwości taktyczne. Konfiguracja maszyn jest stale rozwijana w krajowych zakładach PZL-Świdnik zgodnie z bieżącymi potrzebami Sił Zbrojnych. Jak podkreślają przedstawiciele wojska i producenta, kontrakt na 32 maszyny jest dynamicznie realizowany.

Do 7. Dywizjonu Lotniczego 25. Brygady Kawalerii Powietrznej już trafiło 11 z 32 śmigłowców – 10 wyprodukowanych we Włoszech i jeden, który jako pierwszy pochodzi z linii produkcyjnej w Świdniku, uruchomionej w ciągu zaledwie 20 miesięcy od podpisania kontraktu z MON.

– Poprzednie śmigłowce, na których lataliśmy, bardzo zasłużone W-3 Sokół, były śmigłowcami analogowymi. Nie posiadały automatyki, która wspierała nas w procesie sterowania. To nam zmniejszało możliwości poświęcania uwagi aspektom danej misji. Teraz, dzięki temu, co mamy na pokładzie AW149, możemy o wiele głębiej wchodzić w aspekty realizacji misji, możemy przewidywać szybciej, możemy patrzeć dalej, więcej rzeczy identyfikować i analizować  pod kątem celów misji. To dla nas bardzo dużo znaczy – podkreśla w rozmowie z agencją Newseria mjr pilot Miłosz Tomaszkiewicz, szef pionu szkolenia w 7. Dywizjonie Lotniczym 25. Brygady Kawalerii Powietrznej. – Oprócz tego mamy komfort pracy w różnych warunkach atmosferycznych, również w nocy, bo na pokładzie tego śmigłowca dysponujemy bardzo rozbudowanymi systemami nawigacyjnymi, które się wzajemnie uzupełniają.

AW149 to śmigłowiec zaprojektowany od podstaw dla potrzeb współczesnych sił zbrojnych. Kontrakt na ich dostawy z lipca 2022 roku obejmuje 32 maszyny, z pełnym pakietem logistycznym oraz szkoleniowo-symulatorowym. W ramach umowy w PZL-Świdnik utworzono linię montażu końcowego oraz poszerzono zdolności realizowania prób w locie o tę właśnie platformę oraz obsługi technicznej wszystkich poziomów.

Śmigłowiec został zaprojektowany do działania w trudnych warunkach atmosferycznych, także w nocy, a jej konstrukcja umożliwia szybkie modyfikacje wynikające z nowych doświadczeń i analiz pola walki.

– Dla nas zarządzanie konfiguracją śmigłowca AW149 oznacza przede wszystkim możliwość wprowadzania zmian: na prośbę użytkownika czy zamawiającego, jakim jest Agencja Uzbrojenia, możliwość wprowadzenia udoskonaleń także na podstawie analiz różnych konfliktów na świecie i udoskonalenia doktryn NATO – mówi Grzegorz Wyszyński, członek zarządu PZL-Świdnik. – W ostatnim czasie takie usprawnienia w obszarze łączności wdrożyliśmy na platformie AW149. Teraz dyskutujemy z 25. Brygadą Kawalerii Powietrznej oraz Agencją Uzbrojenia nad wdrożeniem nowych rozwiązań w obszarze uzbrojenia.

Do polskiej armii trafiają śmigłowce przygotowane do realizacji zadań z obszaru wsparcia pola walki, ratowania i ewakuacji poszkodowanych z pola walki czy działań desantowo-szturmowych oraz transportu żołnierzy, towarów i zaopatrzenia.

– Najszersze spektrum zadań dotyczy transportu powietrznego, nie tylko transportu ładunku i personelu z punktu A do punktu B, ale również z wykorzystaniem różnorodnych technik linowych, np. do zadań ratownictwa wykorzystuje się wciągarki. Z kolei ze względu na system obserwacyjno-celowniczy, cyfrową awionikę, dedykowany komputer misji oraz bardzo szerokie spektrum uzbrojenia, które odpowiada uzbrojeniu przenoszonemu przez najnowocześniejsze na świecie śmigłowce szturmowe, możemy również realizować szeroki zakres zadań uderzeniowych – tłumaczy mjr pilot Miłosz Tomaszkiewicz.

AW149 są wyposażone m.in. w rakiety kierowane laserowo, systemy samoobrony oraz pokładowe karabiny maszynowe. Śmigłowce są przygotowane do operacji w środowisku wielodomenowym i w pełnej integracji z systemami NATO dzięki zaawansowanym środkom łączności i  bezpiecznym łączom danych.

– Śmigłowiec AW149 dysponuje znaczącym zapasem mocy, co stwarza załodze duży komfort, a przede wszystkim pozwala na dogodne realizowanie zadań na rzecz kawalerii powietrznej. Możemy zabrać znaczącą ilość desantu, środków logistycznych na potrzeby misji. Śmigłowiec cechuje się bardzo dobrą manewrowością. Po osiągnięciu pewnego zakresu prędkości lata się nim bardziej jak samolotem niż jak śmigłowcem. Ten śmigłowiec cechuje się cyfrowym środowiskiem pracy, które nas znacząco wspiera w zadaniach pilotażowych, ale również tych, które definiują nam daną misję na rzecz wojsk lądowych czy sił powietrznych – podkreśla szef pionu szkolenia w 7. Dywizjonie Lotniczym 25. Brygady Kawalerii Powietrznej.

Równolegle z dostawami śmigłowców rozwijany jest system szkoleniowy. Jak podkreśla PZL-Świdnik, kolejne symulatory, które trafią do jednostki w najbliższych miesiącach, będą już wyposażone w dodatkowe funkcjonalności zaproponowane w trakcie realizacji programu. Co ważne, urządzenie wcześniej przekazane wojsku zostanie z nimi zintegrowane w rozwiązanie sieciocentryczne, co umożliwi prowadzenie bardziej złożonych, wspólnych treningów.

– Program AW149 pod kątem szkolenia zmienia się bezustannie. Jest to wciąż żyjący organizm, który udoskonalamy na każdym kroku, modernizujemy i wprowadzamy nowe rozwiązania – mówi Grzegorz Wyszyński. – Program AW149 przebiega dynamicznie, z bardzo dobrą współpracą z siłami zbrojnymi, Agencją Uzbrojenia i Dowództwem Generalnym.